Artur Pietryka | Co do zasady

6 czerwca br. weszła w życie kolejna nowelizacja Prawa farmaceutycznego. Jej celem jest ograniczenie zjawiska braku dostępności leków. Według twórców zmian tylko surowsze kary i szersza niż dotychczas penalizacja mogą ograniczyć niepożądane zjawisko tzw. odwróconego łańcucha dystrybucji. Pierwsze komentarze dotyczące tych zmian pokazują jednak, że sama groźba kar może nie wystarczyć dla osiągnięcia ww. celu. Nie od dziś bowiem wiadomo, że to nieuchronność kary stanowi wykładnik skuteczności polityki karnej.

Procedowana aktualnie w Sejmie nowa ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych wymusi nowe spojrzenie na instytucje prawa karnego. Pewne środki, zdawałoby się, że właściwe tylko w odniesieniu do jednostek, będą musiały ulec przeorientowaniu na podmioty zbiorowe. To one po wejściu w życie ww. przepisów mają znajdować się w centrum zainteresowania organów ścigania. Nowe spojrzenie będzie dotyczyło m.in. prowokacji policyjnej (kontrolowanego wręczenia łapówki), którą dziś często stosuje się przeciwko przedsiębiorcom.

W ostatnim czasie media wielokrotnie informowały o zatrzymaniach prezesów, członków zarządów, dyrektorów spółek. W przestrzeni publicznej pojawiał się wówczas szereg pytań o zasadność takich czynności, zwłaszcza wtedy, gdy sądy odmawiały uwzględniania prokuratorskich wniosków o zastosowanie tymczasowego aresztowania.

Przewlekłość postępowań przygotowawczych i spraw sądowych stanowi problem strukturalny w Polsce. Potwierdził to Europejski Trybunał Praw Człowieka m.in. w wyroku pilotażowym z 7 lipca 2015 r. w sprawie Rutkowski i inni przeciwko Polsce. Świadczą też o tym statystyki publikowane przez Ministerstwo Sprawiedliwości. Na opieszałość są szczególnie narażone skomplikowane sprawy karne z elementem gospodarczym. Dlatego należy przypuszczać, że problem przewlekłości dotknie postępowań w przedmiocie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, prowadzonych po wejściu ustawy procedowanej obecnie w parlamencie. W związku z jej aktualnym brzmieniem pojawia się pytanie, kto i kiedy w tego typu sprawach będzie mógł poskarżyć się na przewlekłość.

Nowa ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych ma wprowadzić surowsze kary i środki karne, a także nowe zasady prowadzenia postępowań przeciwko m.in. spółkom. Ustawodawca zamierza zrezygnować z konieczności wcześniejszego „rozliczenia” przestępnej działalności osób fizycznych (prezesów, członków zarządów czy prokurentów). W efekcie prokuratorzy będą mogli przekierować odpowiedzialność z bezpośrednich sprawców na posiadające kapitał spółki, które mają możliwość płacenia surowych kar pieniężnych.

Przeszukania połączone z zatrzymaniem rzeczy coraz częściej dotykają spółek, członków ich organów, podmiotów z nimi współpracujących. W związku z perspektywą wejścia w życie nowej ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych częstotliwość takich czynności wobec spółek zapewne się zwiększy, co może istotnie rzutować na ich działalność biznesową.

Jednym z kluczowych projektów ustaw, od kilku miesięcy procedowanych przez rząd, jest nowa ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych (spółek, fundacji, stowarzyszeń) za czyny zabronione. Pomysł zastąpienia dotychczasowej ustawy wynika z faktu, że obecne rozwiązania, w oparciu o które przeciwko podmiotom zbiorowym prowadzi się średnio kilkadziesiąt postępowań rocznie, są nieskuteczne, co kłóci się z przyjętymi zobowiązaniami międzynarodowymi.