Adam Studziński | Co do zasady

Druga rozmowa z Tomaszem Mostowskim, licencjonowanym detektywem z firmy detektywistycznej LegalPlus

Pierwsza rozmowa z Tomaszem Mostowskim, licencjonowanym detektywem z firmy detektywistycznej LegalPlus

Dłużnik, chcąc uchylić się od wykonania swych zobowiązań, może podejmować różne działania w związku z możliwym jego powołaniem do spadkobrania po osobie trzeciej. Może próbować zataić skład lub wartość masy spadkowej. Może nawet odrzucić spadek, działając przed sądem lub notariuszem – wobec czego wierzyciel nie jest jednak bezbronny. Chcemy naszym czytelnikom przybliżyć instrument prawny służący ochronie interesów wierzycieli w sytuacji odrzucenia spadku przez dłużnika.

Jednym z problemów mogących dotykać wierzyciela jest śmierć dłużnika. Wierzyciel w takiej sytuacji, jeżeli chce odzyskać swoją wierzytelność, jest niejako zmuszony jak najszybciej ustalić wartość spadku, który pozostał po zmarłym dłużniku, a także to, czy jego wierzytelność została w tym spadku uwzględniona oraz kto z grona potencjalnych spadkobierców i w jakim stopniu będzie odpowiedzialny za zobowiązania dłużnika.

Aby zakwestionować krzywdzącą wierzyciela czynność dłużnika dokonaną z osobą trzecią (skarga pauliańska) albo ochronić realne wykonanie umowy zawartej przez wierzyciela z dłużnikiem (skarga z art. 59 k.c.), należy wnieść prawidłowo sformułowany pozew do właściwego miejscowo i rzeczowo sądu powszechnego. Jak ustalić sąd właściwy do rozpoznania sprawy?
 

Zawarliśmy umowę przedwstępną sprzedaży albo wieloletniej dzierżawy nieruchomości, ale nasz kontrahent uchylił się od zawarcia umowy przyrzeczonej, zbywając albo wydzierżawiając tę nieruchomość komu innemu. Mieliśmy umowę na przyszłą dostawę rzadkich, trudnych do zdobycia komponentów potrzebnych do naszej produkcji, ale nasz kooperant zawarł umowę zobowiązującą go do dostaw na rzecz naszego bezpośredniego konkurenta, co uniemożliwiło dostawy na naszą rzecz… Czy w takich sytuacjach przysługuje nam jakieś inne roszczenie oprócz żądania naprawienia szkody (np. z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy)?

Pogłębiający się kryzys uczciwości dłużniczej sprawia, że wierzyciel dziś – bardziej niż kiedykolwiek wcześniej – musi się liczyć z ryzykiem, że dłużnik nie tylko nie spłaci długu dobrowolnie, ale też utrudni jego egzekucję, wyzbywając się składników majątku na rzecz osób trzecich. Ratunkiem w takich sytuacjach jest tzw. skarga pauliańska (actio Pauliana), znana i stosowana w systemach prawnych wielu państw na całym świecie.

Sąd Najwyższy przyjmuje, że głównym celem karania dłużnika (i ewentualnych jego popleczników) za zachowania udaremniające lub uszczuplające zaspokojenie wierzyciela winna być ochrona indywidualnych interesów majątkowych wierzyciela. Osoby prowadzące sprawy majątkowe dłużnika powinny więc na równi z nim ponosić solidarną odpowiedzialność odszkodowawczą wobec wierzyciela.

Stosunkowo często przedmiotem zajęcia w postępowaniach zabezpieczających lub egzekucyjnych są udziały dłużników w spółkach kapitałowych. Dłużnik po zajęciu udziału nie traci jednak statusu wspólnika w spółce kapitałowej, a wierzyciel względem spółki nadal pozostaje osobą trzecią. Dłużnik może więc nadal wykonywać prawa korporacyjne z zajętych udziałów lub akcji, utrudniając wierzycielowi zaspokojenie się z tych praw. Dlatego warto pamiętać o możliwości zaskarżenia uchwał spółki oraz ustanowienia zarządcy udziałów lub akcji zajętych w ramach postępowania egzekucyjnego lub zabezpieczającego.

Nieuczciwym dłużnikom nie brakuje pomysłów, jak uchylić się od wykonania swych zobowiązań. Mogą też liczyć na usłużnych doradców, którzy za sowite honorarium podsuną „finezyjne” pomysły na wyprowadzenie w pole wierzycieli. Pomysły takie często polegają na kreowaniu bytów prawnych (czasami całej ich grupy lub „łańcucha”), aby ukryć w nich przed wierzycielami składniki przedsiębiorstwa dłużnika. Takie działania nazywamy nadużyciem osobowości prawnej w celu pokrzywdzenia wierzycieli. Czy nieuczciwi dłużnicy i ich poplecznicy (w tym ich doradcy), którzy świadomie korzystają z takich metod, rzeczywiście mogą spać spokojnie?

Jak małżonek ma udzielić zgody na zaciągnięcie długu obciążającego małżeński majątek wspólny, żeby wierzyciel mógł się zabezpieczyć na tym majątku lub prowadzić egzekucję z tego majątku? I co ma zrobić wierzyciel, jeśli nie ma takiej zgody na piśmie?

Sąd Najwyższy w niedawnej uchwale (z 2 lutego 2022 r., III CZP 32/22) wypowiedział się na temat sytuacji prawnej wierzyciela pauliańskiego w porównaniu do innych wierzycieli osoby pozwanej ze skargi pauliańskiej.