Subpartycypacja czy cesja wierzytelności - podatkowe determinanty wyboru
Nowe rozwiązania podatkowe dla subpartycypacji, wprowadzone nowelizacją ustawy o CIT, mogą skłaniać do wykorzystywania subpartycypacji w miejsce klasycznych transakcji cesji wierzytelności. Dlatego warto porównać skutki podatkowe obu tych rozwiązań.
Już na wstępie podkreślić należy, że porównanie subpartycypacji i cesji wierzytelności wypada nieco inaczej w przypadku subpartycypacji z udziałem banku i funduszu inwestycyjnego (tzw. subpartycypacji kwalifikowanej) oraz subpartycypacji prywatnej.
Podatek dochodowy
Na gruncie podatku dochodowego subpartycypacja z udziałem banku i funduszu inwestycyjnego skutkuje zasadniczo niższym obciążeniem inicjatora subpartycypacji (banku). Po pierwsze, subpartycypacja kwalifikowana pozwala bankowi na zadeklarowanie przychodu podatkowego dopiero w momencie wymagalności lub spłaty rat kapitałowych wynikających z wierzytelności (jeżeli spłata nastąpi wcześniej), podczas gdy w sytuacji sprzedaży wierzytelności (uprzednio niezaliczonej do przychodów należnych, co znajduje zastosowanie w szczególności w odniesieniu do części kapitałowej wierzytelności kredytowych i pożyczkowych) przychód podlegający opodatkowaniu powstanie już w momencie zbycia wierzytelności, otrzymania zapłaty albo wystawienia faktury (o ile zostanie wystawiona), w wartości tej wierzytelności wyrażonej w cenie określonej w umowie sprzedaży. Po drugie, w przypadku subpartycypacji kwalifikowanej nie występuje problem ograniczenia w zaliczeniu do kosztów uzyskania przychodów straty z odpłatnego zbycia wierzytelności, która uprzednio nie została zarachowana jako przychód należny.
Należy również wspomnieć o preferencjach podatkowych, jakie daje bankowi subpartycypacja w porównaniu z utrzymywaniem wierzytelności w portfelu, gdy wierzytelności te kwalifikowane są do grupy zagrożonych bądź straconych. W przypadku umowy o subpartycypację możliwe jest bowiem pomniejszenie wartości rezerw i odpisów aktualizacyjnych dotyczących wierzytelności objętych subpartycypacją o wartość kwoty uzyskanej z umowy. Kosztem podatkowym jest przy tym odpis aktualizacyjny lub rezerwa w takim zakresie, w jakim przychody ze zbycia kredytu lub pożyczki na podstawie umowy subpartycypacyjnej zostały rozpoznane w przychodach podatkowych. Pozwala to na ukosztowienie dla celów podatkowych rezerw/odpisów na kredyty lub pożyczki korzystniejsze niż w przypadku spełnienia standardowych przesłanek uprawdopodobnienia nieściągalności wierzytelności.
Powyższe porównanie konsekwencji cesji wierzytelności i subpartycypacji na gruncie podatku dochodowego nie wypada tak korzystnie dla subpartycypacji, gdy ma ona charakter prywatny, tj. gdy jej inicjatorem jest podmiot inny niż bank lub subpartycypantem nie jest fundusz sekurytyzacyjny lub towarzystwo tworzące ten fundusz. Ponieważ skutki zawarcia subpartycypacji prywatnej nie są wprost przewidziane w przepisach ustaw podatkowych, zastosowanie do tej transakcji znajdują ogólne przepisy podatkowe. Tym samym dla inicjatora subpartycypacji prywatnej umowa subpartycypacyjna wiąże się z dużym obciążeniem podatkowym już w momencie otrzymania środków od subpartycypanta z uwagi na obowiązek rozpoznania otrzymywanych kwot jako przychodu podatkowego, przy jednoczesnym odroczeniu momentu rozpoznania kosztu uzyskania przychodu do dnia płatności na rzecz subpartycypanta z tytułu kwot odzyskanych od dłużników.
Podatki pośrednie
Nieco inaczej kształtuje się porównanie subpartycypacji i cesji wierzytelności dla celów podatków pośrednich. W kontekście określenia skutków cesji wierzytelności na gruncie podatku VAT oraz podatku od czynności cywilnoprawnych znamienny jest wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 27 października 2011 r. w sprawie C-93/10 Finanzamt Essen-NordOst przeciwko GFKL Financial Services AG, w którym Trybunał stwierdził, że w przypadku gdy przedmiotem cesji są wierzytelności, co do których istnieje poważna wątpliwość, że zostaną zaspokojone, zaś nabywca przejmuje ryzyko ich niezaspokojenia w zamian za cenę znacznie poniżej wartości nominalnej, to różnica między wartością nominalną przenoszonych wierzytelności a ceną ich sprzedaży nie stanowi wynagrodzenia za usługę, lecz odzwierciedla rzeczywistą wartość ekonomiczną tych wierzytelności. Tym samym Trybunał przesądził, że sama cesja wierzytelności nie stanowi przedmiotu opodatkowania podatkiem VAT.
Ma to istotne konsekwencje na gruncie podatku od czynności cywilnoprawnych. Innymi słowy, określone okoliczności cesji wierzytelności, w szczególności dotyczące formy umowy, miejsca jej zawarcia czy miejsca wykonania praw majątkowych, mogą spowodować obowiązek zapłaty 1% podatku od czynności cywilnoprawnych, licząc od wartości cedowanych wierzytelności. Obowiązek ten spoczywa na nabywcy wierzytelności.
Z kolei umowa o subpartycypację, zarówno kwalifikowana, jak i prywatna, jako nieujęta w zamkniętym katalogu czynności podlegających podatkowi od czynności cywilnoprawnych, nie podlega temu podatkowi. Podkreślić należy, że umowa o subpartycypację nie może być zwłaszcza zakwalifikowana jako umowa sprzedaży, ze względu na cechy konstrukcyjne tej umowy, tj. brak przejścia tytułu prawnego do samej wierzytelności, a jedynie zbycie wartości ekonomicznej przedmiotowych wierzytelności, bez dokonania zmian podmiotowych w strukturze wierzytelności. Tym samym na gruncie samego podatku od czynności cywilnoprawnych subpartycypacja jako zawsze neutralna może mieć przewagę nad cesją wierzytelności, jeżeli ta podlegałaby opodatkowaniu tym podatkiem.
Z drugiej strony subpartycypacja może pociągać za sobą niekorzystne w porównaniu z cesją wierzytelności skutki dla celów podatku VAT związane z kwalifikacją świadczonych w ramach subpartycypacji usług jako zwolnionych z tego podatku lub nie. W przypadku subpartycypacji inicjowanej przez bank w najgorszym scenariuszu może dojść do sytuacji, w której bank zobowiązany będzie do naliczenia 23% VAT od wartości świadczonych ewentualnie usług ściągania długów lub faktoringu na rzecz subpartycypanta. W braku takich ustaleń bank może również ponosić negatywne skutki na gruncie VAT wynikające z opodatkowania stawką podstawową tego podatku usług świadczonych przez subpartycypanta i brakiem możliwości odliczenia takiego podatku VAT naliczonego. Wyłączenie cesji wierzytelności z VAT może zatem skłaniać do wyboru takiej opcji w miejsce subpartycypacji. Niemniej powyższe konsekwencje subpartycypacji nie powinny wpływać negatywnie na rozliczenie VAT inicjatora subpartycypacji innego niż bank, uprawnionego do odliczenia VAT naliczonego z tytułu usług subpartycypanta w całości.
W świetle powyższego subpartycypacja może stanowić alternatywę dla klasycznej cesji wierzytelności, w szczególności z perspektywy podatku dochodowego (przede wszystkim w przypadku subpartycypacji kwalifikowanej) oraz podatku od czynności cywilnoprawnych. Niemniej jej wdrożenie może być obarczone pewnym ryzykiem podatkowym, którego ziszczenie może negatywnie wpłynąć na sytuację podatkową, a tym samym i finansową stron umowy o subpartycypację. Dlatego ocena przydatności subpartycypacji powinna z pewnością uwzględniać jej konsekwencje podatkowe.
Na marginesie warto również zauważyć, że przepisy podatkowe dotyczące subpartycypacji nie odbiegają od innych przepisów regulujących opodatkowanie banków, w tym sekurytyzacji opartej na przelewie wierzytelności. Wachlarz możliwości finansowania obejmuje zatem więcej rozwiązań niż cesja wierzytelności i subpartycypacja, przy czym każde z nich może dać inne efekty podatkowe.
Joanna Prokurat, Jakub Michałeczko, Zespół Doradztwa Podatkowego kancelarii Wardyński i Wspólnicy
