Restrukturyzacje spółek a uczestnictwo wierzycieli w strukturach korporacyjnych dłużników
Udział w organach spółek-dłużników daje wierzycielom większą gwarancję, że programy restrukturyzacyjne zostaną prawidłowo wdrożone, ale też łączy się z licznymi obciążeniami, ryzykami i obowiązkami.
W trakcie restrukturyzacji spółek wierzyciele często muszą podjąć decyzję, czy zgodzić się na zwykle głęboką redukcję wierzytelności względem dłużnika. Uzgodnieniom restrukturyzacyjnym typowo towarzyszą wówczas rozważania nad udziałem wierzycieli w zarządzie lub radzie nadzorczej spółki dłużnika, a także nad konwersją zadłużenia na udziały albo akcje w kapitale zakładowym spółki dłużnika.
Decyzja o wyrażeniu zgody na powołanie do rad nadzorczych albo zarządów spółek dłużników bywa dla wierzycieli nieoczywista. Z jednej bowiem strony dzięki wejściu w skład organów spółek kapitałowych wierzyciele uzyskują wgląd w przebieg procesów zarządczych dotyczących przedsiębiorstwa dłużnika, a nawet, co rzadsze, wpływ na te procesy. W takiej sytuacji wierzyciele mogą dopilnować, że programy restrukturyzacyjne zostaną prawidłowo wdrożone. Z drugiej jednak strony powołanie do rad nadzorczych albo zarządów wiąże się z odpowiedzialnością za szkodę wyrządzoną spółce lub jej wspólnikom nienależytym wykonywaniem funkcji nadzorczych albo zarządczych.
Dodatkowym problemem bywa znalezienie wśród kadry menedżerskiej wierzyciela osób dysponujących odpowiednim doświadczeniem i zdolnością przyjęcia dodatkowych obowiązków. Najczęstszym uczestnikiem procesów restrukturyzacyjnych od strony wierzycielskiej są instytucje finansowe. Dysponują one wykwalifikowaną kadrą, w tym kadrą mającą głębokie doświadczenie dotyczące finansowań i restrukturyzacji finansowań. Nawet jednak te instytucje napotykają istotne problemy personalne w oddelegowaniu osób spoza grupy najwyższej kadry zarządczej do pełnienia funkcji członków rad nadzorczych albo zarządów spółek dłużników.
Jeszcze dalej idące ograniczenia pojawiają się w związku z ewentualną konwersją zadłużenia dłużników wobec wierzycieli na udziały albo akcje w kapitałach zakładowych spółek dłużników. Uzgodniona konwersja umożliwia przyszłą redukcję strat wierzycieli. Konwersja zakłada bowiem, że choć poprawa sytuacji bilansowej dłużnika dokonywana poprzez zmniejszenie poziomu zadłużenia odbywa się kosztem wierzycieli, tak jak ma to miejsce w dużej części typowych procesów restrukturyzacyjnych, to jednak wierzyciele, poprzez konwersję, uzyskują możliwość przyszłego zysku. Taka perspektywa musi być uznana za atrakcyjną w sytuacjach, w których brak oddłużenia jest równoznaczny z zaprzestaniem działalności niewypłacalnego dłużnika i zaspokojeniem wierzycieli jedynie poprzez mechanizmy postępowania upadłościowego.
Sama konwersja zadłużenia podlega istotnym uwarunkowaniom prawnym. Niezależnie od wybranego mechanizmu konwersji należy pamiętać, że podwyższenie kapitału zakładowego dłużnika związane z konwersją podlega ograniczeniom płynącym z Kodeksu spółek handlowych, które dotyczą ochronnej funkcji kapitału zakładowego spółek i związanych z nimi przepisów zapewniających rzeczywiste pokrycie tychże kapitałów. Restrukturyzacje spółek kapitałowych typowo łączą się z sytuacjami, w których wierzytelności będące przedmiotem konwersji mogą być uznane za nieściągalne, a więc niespełniające kryterium prawidłowego wniesienia wkładu na pokrycie podwyższenia kapitału zakładowego spółki. Taka zaś sytuacja rodzi odpowiedzialność zarządu spółki dłużnika, ale również zobowiązanie nowego wspólnika albo akcjonariusza do uzupełnienia wkładów wniesionych do spółki co najmniej o brakującą rynkową wartości wkładów odnoszonych do ceny emisyjnej nowych udziałów albo akcji.
Dodatkowo trzeba zaznaczyć, że konwersja zadłużenia dłużnika wobec wierzycieli na udziały albo akcje podlega istotnym ograniczeniom wynikającym z ustaw ustanawiających zasady obrotu akcjami spółek publicznych, a także ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. W efekcie warto zdawać sobie sprawę, że samo porozumienie restrukturyzowanej spółki i jej wierzycieli określające program naprawczy i przyznające wierzycielom oznaczone prawa korporacyjne może być uznane za porozumienie, z którym łączy się, poza innymi, obowiązek dokonania wezwań w związku z przekroczeniem 33% albo 66% głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy spółki publicznej oraz zawiadomienia Prezesa UOKiK o przejęciu kontroli nad dłużnikiem. Nadto takie porozumienie zawierane w odniesieniu do spółek publicznych podlega sformalizowanym obowiązkom informacyjnym, a także ograniczeniom dotyczącym uzgodnień odnośnie do zbywania znacznych pakietów akcji spółek publicznych oraz ustanawiania zakazów zbywania takich akcji.
Wydaje się, że procesy restrukturyzacyjne związane z uczestnictwem wierzycieli w strukturach korporacyjnych spółek dłużników wymagają od uczestników procesów restrukturyzacyjnych daleko idącej świadomości uwarunkowań tychże procesów, a także, nierzadko, zaangażowania znacznych środków i czasu. Niemniej doświadczenie uczy, że procesy te dają prawdziwą szansę na skuteczne wdrożenie programów naprawczych.
Krzysztof Libiszewski, praktyka prawa korporacyjnego, restrukturyzacji spółek i kontraktów handlowych kancelarii Wardyński i Wspólnicy
