Odszkodowania za nieruchomości warszawskie w Trybunale Konstytucyjnym
Trybunał Konstytucyjny po raz drugi zajmie się badaniem zgodności art. 215 ust. 2 ustawy o gospodarce nieruchomościami z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie postanowieniem z dnia 18 stycznia 2013 r. zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym, czy art. 215 ust. 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami w zakresie, w jakim uzależnia prawo do odszkodowania od pozbawienia poprzedniego właściciela nieruchomości bądź jego następców prawnych faktycznej możliwości władania nieruchomością po dniu 5 kwietnia 1958 r., jest zgodny z art. 2 art. 32 ust. 1 i art. 64 ust. 2 Konstytucji.
Art. 215 ust. 2 ustawy o gospodarce nieruchomościami już po raz drugi jest przedmiotem kontroli konstytucyjnej. Przepis ten umożliwia uzyskanie odszkodowania za przejęty przez Skarb Państwa w Warszawie dom jednorodzinny, jeżeli przeszedł on na własność państwa po dniu 5 kwietnia 1958 r., oraz za działkę, która przed dniem wejścia w życie dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy mogła być przeznaczona pod budownictwo jednorodzinne, jeżeli poprzedni właściciel bądź jego następcy prawni zostali pozbawieni faktycznej możliwości władania nią po dniu 5 kwietnia 1958 r. Zgodnie z przepisami ustawy w ramach przyznanego odszkodowania poprzedni właściciel bądź jego następcy prawni mogą otrzymać w użytkowanie wieczyste działkę pod budowę domu jednorodzinnego.
Za pierwszym razem Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że przepis ustawy jest niezgodny z Konstytucją w zakresie, w jakim uniemożliwia uzyskanie odszkodowania za nieruchomości inne niż domy jednorodzinne, jeżeli przeszły na własność państwa po dniu 5 kwietnia 1958 r. oraz w zakresie, w jakim uniemożliwia uzyskanie odszkodowania za działki, które mogły być przeznaczone pod budownictwo inne niż jednorodzinne, jeżeli poprzedni właściciel utracił faktyczną możność władania nieruchomością po dniu 5 kwietnia 1958 r. Trybunał uznał, że nadmierne ograniczanie uprawnień odszkodowawczych jest nieuprawnioną ingerencją w ochronę prawa własności.
Trybunał Konstytucyjny nie wskazał jednak terminu, w którym powinny zostać uchwalone nowe przepisy prawne uchylające niekonstytucyjne regulacje. W związku z tym powyższy przepis ustawy jest w dalszym ciągu stosowany w niezmienionym zakresie, a zatem daje podstawę do otrzymania odszkodowania jedynie ograniczonej grupie osób pozbawionych prawa własności nieruchomości warszawskich na mocy dekretu warszawskiego z 1945 r.
Trybunał Konstytucyjny nie badał również wówczas przesłanki uzależniającej przyznanie odszkodowania od terminu przejęcia domu jednorodzinnego na własność państwa lub pozbawienia możliwości faktycznego władania działką po dniu 5 kwietnia 1958 r. Tej kwestii dotyczy pytanie prawne skierowane do Trybunału Konstytucyjnego przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie.
Brak jest jakiegokolwiek uzasadnienia dla utrzymania daty granicznej (5 kwietnia 1958 r,), od której uzależniona jest możliwość uzyskania odszkodowania. Przepis art. 215 ustawy różnicuje sytuację prawną dawnych właścicieli nieruchomości warszawskich. Osoby, które mogły korzystać z nieruchomości dekretowej dłużej niż do 5 kwietnia 1958 r., traktowane są lepiej niż osoby, które możliwość faktycznego władania nieruchomością utraciły wcześniej, przed datą graniczną. Zróżnicowanie sytuacji prawnej poprzednich właścicieli w oparciu o nie mającą istotnego znaczenia datę wywołuje wątpliwości co do zgodności z zasadą równości oraz zasadą zaufania obywateli do państwa.
Gdyby Trybunał Konstytucyjny uwzględnił wniosek WSA i stwierdził niekonstytucyjność zaskarżonego art. 215 ust. 2 ustawy o gospodarce nieruchomościami, miałoby to – wobec braku ustawy reprywatyzacyjnej – ogromne znaczenie dla poszkodowanych byłych właścicieli nieruchomości warszawskich. Na zmianie przepisów skorzystałaby głównie ta grupa byłych właścicieli nieruchomości (lub ich spadkobiercy), którzy nie złożyli wniosków o przyznanie prawa własności czasowej na podstawie art. 7 dekretu warszawskiego, a także osoby, które do tej pory nie mogły uzyskać odszkodowania, gdyż zostały pozbawione faktycznego władania nieruchomością przed 5 kwietnia 1958 roku.
Obecnie podmiotem zobowiązanym do przeprowadzenia postępowania oraz wypłaty odszkodowań jest starosta wykonujący zadania zakresu administracji rządowej – Prezydent m.st. Warszawy. Według danych statystycznych na początku 2013 r. toczyło się około 3,5 tysiąca postępowań odszkodowawczych. Roszczenia odszkodowawcze przekroczyły możliwości ich finansowania przez miasto. W związku z tym Sejm uchwalił ustawę, która przewiduje możliwość wykorzystania w latach 2014-2016 środków Funduszu Reprywatyzacji na udzielenie m.st. Warszawie dotacji celowej (200 mln zł rocznie) z przeznaczeniem na finansowanie wypłaty odszkodowań.
Elżbieta Żywno, praktyka reprywatyzacyjna kancelarii Wardyński i Wspólnicy
