Ocena prawna i wskazania co do załatwienia sprawy będą wiązać szerzej
Uchwaloną nowelizacją ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi rozszerza się zakres związania oceną prawną i wskazaniami co do sposobu załatwienia sprawy przez organ administracji. Powinno się to przyczynić do szybszego załatwiania spraw.
Uchwalona niedawno ustawa zmieniająca wprowadza nowe brzmienie art. 153 p.p.s.a., zgodnie z którym:
Ocena prawna i wskazania co do dalszego postępowania wyrażone w orzeczeniu sądu wiążą w sprawie organy, których działanie, bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania było przedmiotem zaskarżenia, a także sądy, chyba że przepisy prawa uległy zmianie.
Poprzednio przepis ten brzmiał:
Ocena prawna i wskazania co do dalszego postępowania wyrażone w orzeczeniu sądu wiążą w sprawie ten sąd oraz organ, którego działanie, bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania było przedmiotem zaskarżenia.
Zmiana w przepisie jest widoczna, zastanowienia wymagają natomiast przyczyny rozszerzenia zakresu zastosowania przepisu i wpływ tej zmiany na postępowanie sądowe.
Związanie innych sądów i organów administracji
Przyczyny zmiany przepisu zostały wskazane w uzasadnieniu projektu ustawy, które naświetla problem nieprecyzyjnej redakcji przepisu w poprzednim kształcie i wątpliwości pojawiających się co do związania w tym zakresie:
Proponowana nowa redakcja art. 153 P.p.s.a ma na celu usunięcie wątpliwości co do zakresu związania oceną prawną wyrażoną w prawomocnym wyroku wojewódzkiego sądu administracyjnego. Wprowadzenie w tym przepisie sformułowania o związaniu sądów jak i organów, oznacza że wyrokiem takim będzie związany w sprawie zarówno wojewódzki sąd administracyjny jak i Naczelny Sąd Administracyjny. Obecne brzmienie tego przepisu mogło wywoływać wątpliwości co do związania Naczelnego Sądu Administracyjnego oceną prawną wyrażoną w prawomocnym wyroku sądu pierwszej instancji, w sytuacji kiedy Naczelny Sąd Administracyjny rozpatrywał skargę kasacyjną od wyroku oceniającego legalność ponownie wydanej w sprawie decyzji. Należy podkreślić, że zmiana ta zagwarantuje stronom pewność, że ocena prawa wynikająca z prawomocnego wyroku nie będzie wzruszona w kolejnych orzeczeniach sądowych1.
Rzeczywiście, nowa redakcja przepisu wyraźnie wskazuje, że chodzi o organy (w liczbie mnogiej) administracji publicznej, które działały lub pozostawały w bezczynności w sprawie, a także sądy, niezależnie od instancji.
Wprowadzona zmiana jest też spójna z nowymi możliwościami orzeczniczymi sądu administracyjnego – doprecyzowanie zakresu związania oceną prawną w sprawie wydaje się tym bardziej potrzebne, skoro sąd będzie mógł zobowiązać organ do wydania decyzji o określonej treści (zob. art. 145a p.p.s.a. i tekst „Sąd administracyjny wyrokiem zastąpi decyzję”). Jakkolwiek bowiem wyrok (jego sentencja) mogła i może korzystać dalej z przymiotu prawomocności i powagi rzeczy osądzonej (zob. art. 170-171 p.p.s.a.), to jednak nie odnoszą się one bezpośrednio do uzasadnienia i zawartych tam wskazań2.
Zmiana przepisów wyłącza związanie
Nowo wprowadzoną przesłanką, która mimo rozszerzenia kręgu podmiotów związanych oceną prawną i wskazaniami danego wyroku to związanie wyłącza, jest zmiana przepisów prawa.
Faktycznie jednak nowelizacja przepisu w tym zakresie ma raczej charakter porządkujący, gdyż już pod rządami obecnej regulacji w orzecznictwie sądów administracyjnych ukształtował się pogląd, że zmiana przepisów prawa wyłącza w danym zakresie zastosowanie art. 153 p.p.s.a. Jak wskazał wyraźnie Naczelny Sąd Administracyjny, Organ administracji rozpoznający sprawę ponownie nie może dokonać interpretacji przepisów w sposób odmienny, niż wynikający z orzeczenia wydanego w wyniku rozpoznania skargi, nie może też ocenić prawidłowości rozstrzygnięcia sądu. Odstępstwo od zasady wyrażonej w art. 153 p.p.s.a. może dotyczyć tylko dwóch sytuacji. Pierwsza z nich związana jest z ewentualną zmianą stanu faktycznego, gdy w trakcie ponownego rozpatrywania sprawy organ stwierdzi, że stan faktyczny uległ zasadniczej zmianie i jest odmienny od przyjętego przez sąd, natomiast drugi z przypadków utraty mocy wiążącej oceny prawnej i wskazań co do dalszego postępowania wyrażonych w wyroku sądu to zmiana stanu prawnego po wydaniu orzeczenia przez sąd3. Takie rozumienie wyjątków od zasady związania wskazywano też w doktrynie4.
Wprowadzona zatem zmiana art. 153 p.p.s.a., która będzie miała zastosowanie także do spraw wszczętych przed wejściem w życie nowelizacji (vide art. 2 ustawy nowelizującej), rozstrzyga istniejące wcześniej wątpliwości i doprecyzowuje zakres omawianego przepisu, przez co zasługuje na aprobatę.
dr Maciej Kiełbowski, praktyka postępowań sądowych i arbitrażowych kancelarii Wardyński i Wspólnicy
1 W uzasadnieniu projektu ustawy – druk sejmowy nr 1633, w części „Uzasadnienie zmian do art. 153”.
2 Zob. w tym zakresie J.P. Tarno, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, wyd. V, Warszawa 2012, Nb 10, s. 401, który zauważa: Należy odróżniać związanie oceną prawną od związania prawomocnym wyrokiem. Ocena prawna wiąże sąd i organy administracyjne w danej sprawie, natomiast związanie prawomocnym wyrokiem może odnosić się do innych postępowań w zakresie, w jakim rozstrzyga określoną kwestię prawną, która ma znaczenie dla rozstrzygnięcia w innej sprawie.
3 Wyrok NSA z 11 kwietnia 2013 r., I OSK 1790/11, niepubl., LEX nr 1336324.
4 Por. chociażby M. Jagielska, J. Jagielski, R. Stankiewicz, [w:] R. Hauser, M. Wierzbowski (red.), Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, wyd. I, Warszawa 2011, s. 547, Nb 15: Ocena prawna wyrażona w orzeczeniu sądu administracyjnego traci moc wiążącą w przypadku zmiany stanu prawnego, jeżeli to spowoduje, że pogląd sądu stanie się nieaktualny.
