Obowiązek zadania pytania prejudycjalnego | Co do zasady

Pytanie prejudycjalne jest narzędziem pozwalającym sądom krajowym wystąpić do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej o wykładnię przepisów prawa UE. Orzecznictwo samego Trybunału jest cennym źródłem wiedzy na temat zasad stosowania tego narzędzia.

Zgodnie z artykułem 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) Trybunał Sprawiedliwości UE (TSUE) jest właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym o wykładni Traktatów oraz o ważności i wykładni aktów przyjętych przez instytucje, organy lub jednostki organizacyjne Unii.

Interpretacja prawa UE dokonywana jest w sposób zdecentralizowany, co oznacza, że każdy sąd krajowy państwa członkowskiego UE, rozstrzygając sprawę, która regulowana jest prawem unijnym, dokonuje interpretacji tego prawa. Jednakże ostateczną kompetencję w tym zakresie posiada TSUE.

Sądy krajowe nie mają kompetencji do samodzielnego orzekania o nieważności aktu prawa unijnego, TSUE ma w tym zakresie kompetencję wyłączną.

Instytucja pytania prejudycjalnego służy zapewnieniu jednolitej interpretacji prawa unijnego na terytorium Unii Europejskiej. Wyrok TSUE w sprawie prejudycjalnej ma skutek ex tunc (wstecz), a więc dokonuje interpretacji przepisu prawa UE od momentu rozpoczęcia jego obowiązywania. Jednocześnie, ze względu na zasadę jednolitości i spójności prawa UE, interpretacja przepisu dokonana przez Trybunał Sprawiedliwości UE w wyroku w sprawie prejudycjalnej ma skutek we wszystkich państwach członkowskich UE.

Należy przypomnieć, że to właśnie w drodze pytań prejudycjalnych wypracowana została koncepcja pierwszeństwa prawa UE przed prawem krajowym czy np. koncepcja bezpośredniego skutku przepisów traktatowych dotyczących podstawowych czterech swobód rynku wewnętrznego.

Każdy sąd państwa członkowskiego może zwrócić się do TSUE z pytaniem prejudycjalnym, jeżeli uzna, że decyzja w tej kwestii jest niezbędna do wydania wyroku (art. 267 akapit drugi TFUE).

Sąd krajowy, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu, jest zobowiązany zadać pytanie prejudycjalne, jeżeli w sprawie przed nim zawisłej takie pytanie się pojawi (art. 267 akapit trzeci TFUE).

Sąd zobowiązany do zadania pytania prejudycjalnego

TSUE m.in w wyroku z 12 czerwca 2008 r., C-458/06 Gourmet Classic, wskazał, że obowiązek skierowania wniosku w trybie prejudycjalnym wynikający z art. 267 akapit trzeci TFUE mieści się w ramach współpracy pomiędzy Trybunałem a sądami krajowymi, w ramach ich właściwości stosowania prawa wspólnotowego, ustanowionej w celu zapewnienia prawidłowego stosowania i jednolitej wykładni prawa wspólnotowego we wszystkich państwach członkowskich. Obowiązek ten ma w szczególności zapobiegać powstaniu w jakimkolwiek państwie członkowskim orzecznictwa krajowego niezgodnego z przepisami prawa wspólnotowego.

W tym miejscu warto się zastanowić, kiedy na sądzie krajowym spoczywa obowiązek zadania pytania prejudycjalnego. Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy przede wszystkim ustalić, czym jest orzeczenie, które nie podlega zaskarżeniu.

TSUE w wyroku z 4 czerwca 2002 r., w sprawie C-99/00 Lyckeskog i w wyroku z 16 grudnia 2008 r. w sprawie C-210/06 Cartesio stwierdził, że orzeczenie, od którego można odwołać się do sądu najwyższego, nie jest orzeczeniem ostatecznym, nawet jeżeli odwołanie nie ma charakteru zawieszającego, podlega badaniu pod kątem dopuszczalności lub istnieją wymogi dotyczące formułowania zarzutów.

W odpowiedzi na pytanie prejudycjalne Sądu Apelacyjnego w Warszawie (wyrok z 21 grudnia 2016 r. – sprawa C-119/15 Biuro Podróży Partner) Trybunał wskazał, że sąd, którego orzeczenia mogą stać się przedmiotem skargi kasacyjnej, nie może zostać zakwalifikowany jako „sąd krajowy, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego”.

W wyroku z 15 marca 2017 r. w sprawie C‑3/16 Aquino Trybunał doprecyzował, że sąd, którego orzeczenia podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, nie może zostać uznany za sąd orzekający w ostatniej instancji, w wypadkach gdy skarga kasacyjna wniesiona na orzeczenie tego sądu nie została rozpatrzona ze względu na cofnięcie skargi przez stronę skarżącą; sąd orzekający w ostatniej instancji może jednak powstrzymać się od skierowania pytania prejudycjalnego do Trybunału, gdy skarga kasacyjna została odrzucona ze względu na niedopuszczalność związaną z postępowaniem przed tym sądem, z zastrzeżeniem poszanowania zasad równoważności¹ i skuteczności².

Warto zauważyć również włoskie pytanie prejudycjalne z 7 czerwca 2016 r. w sprawie C-322/16 Global Starnet (Trybunał nie wydał jeszcze wyroku w tej sprawie). Dotyczy ono tego, czy art. 267 akapit trzeci TFUE może być interpretowany w ten sposób, że sąd ostatniej instancji nie ma bezwzględnego obowiązku zadania pytania prejudycjalnego, jeżeli w ramach tego samego postępowania trybunał konstytucyjny stwierdził konstytucyjność uregulowania krajowego na podstawie w istocie tych samych kryteriów normatywnych, których wykładni dotyczy pytanie skierowane do TSUE, chociaż formalnie odmiennych, ponieważ zawartych w unormowaniach konstytucji, nie zaś w traktatach europejskich. Pytanie to stanowi wyraz nieustannego napięcia pomiędzy kompetencjami krajowych trybunałów konstytucyjnych oraz TSUE, będącego trybunałem konstytucyjnym UE.

Ograniczenie obowiązku zadania pytania prejudycjalnego

Obowiązek zadania pytania prejudycjalnego przez sąd orzekający w ostatniej instancji podlega jednak ograniczeniu w związku z precedensowym charakterem orzeczeń TSUE. Nawet jeżeli art. 267 akapit trzeci TFUE zobowiązuje bez żadnych ograniczeń sądy krajowe, których orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, do przedkładania Trybunałowi zaistniałych w postępowaniu pytań o wykładnię prawa UE, to moc wykładni dokonanej wcześniej przez Trybunał może jednak pozbawić ten obowiązek jego celowości i tym samym treści. Zgodnie z wyrokiem TSUE z 27 marca 1963 w sprawie 28/62 Da Costa ma to miejsce zwłaszcza wtedy, gdy podniesione pytanie jest rzeczywiście identyczne z pytaniem, które stanowiło już przedmiot orzeczenia wydanego w trybie prejudycjalnym w podobnym przypadku.

W wyroku z 6 października 1982 r. w sprawie 283/81 CILFIT Trybunał wskazał również, że art. 267 akapit trzeci TFUE powinien być interpretowany w ten sposób, że sąd, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, jest zobowiązany do spełnienia swojego obowiązku przedłożenia pytania, chyba że podniesione pytanie nie jest istotne dla sprawy lub że dany przepis prawa wspólnotowego stanowił już przedmiot wykładni przez Trybunał (niezależnie od rodzaju postępowań, które dały początek temu orzecznictwu – nawet jeśli sporne pytania nie są całkowicie identyczne), lub że prawidłowe stosowanie prawa wspólnotowego jest tak oczywiste, że nie pozostawia ono miejsca na jakiekolwiek racjonalne wątpliwości.

Obowiązek zadania pytania prejudycjalnego TSUE przez sąd krajowy, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu, podlegał również analizie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPCz). ETPCz stwierdził, że art. 6 § 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (prawo do rzetelnego procesu sądowego) nakazuje, by w świetle obowiązków nałożonych przez art. 267 akapit 3 TFUE sąd krajowy, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu, uzasadnił, dlaczego nie wniósł pytania prejudycjalnego do TSUE pomimo podniesienia kwestii interpretacji prawa UE w toczącym się przed nim postępowaniu. Uzasadnienie powinno być dokonane w świetle wypracowanych w doktrynie TSUE odstępstw od obowiązku wniesienia takiego pytania, tj. że brak jest takiego pytania, że kwestia została już wyjaśniona w orzecznictwie TSUE albo stosowanie prawa UE jest tak oczywiste, że nie pozostawia ono miejsca na jakiekolwiek racjonalne wątpliwości (wyrok z 8 kwietnia 2014 r. w sprawie Dhahbi p. Włochom, podobnie wyrok w sprawie Vergauven p. Belgii z 2012 r.).

Wniosek

Biorąc pod uwagę wskazane powyżej orzecznictwo TSUE oraz prawo do rzetelnego procesu sądowego, jeżeli w postępowaniu przed sądem krajowym, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu, powstanie kwestia interpretacji prawa unijnego, a sąd ten nie wniesie pytania prejudycjalnego do TSUE, w naszej ocenie jest on zobowiązany do uzasadnienia swojej decyzji w świetle wypracowanych w doktrynie TSUE odstępstw od tego obowiązku.

Statystyka na zakończenie

Zgodnie z raportem dotyczącym działalności TSUE w 2016 r. (opublikowanym na stronie internetowej Trybunału) od dnia przystąpienia Polski do UE do końca 2016 r polskie sądy zadały Trybunałowi 108 pytań prejudycjalnych, z czego Trybunał Konstytucyjny – 1, Sąd Najwyższy – 15, Naczelny Sąd Administracyjny – 40, a pozostałe – 52.

Agnieszka Kraińska, praktyka prawa europejskiego kancelarii Wardyński i Wspólnicy