Kiedy wygasa mandat członka rady nadzorczej spółki akcyjnej
Kwestia ustalenia momentu wygaśnięcia mandatu członka rady nadzorczej spółki akcyjnej w związku z upływem kadencji od dawna była przedmiotem sporów i wątpliwości. Problematyczne było zwłaszcza określenie chwili wygaśnięcia mandatu w sytuacji, gdy kadencja nie pokrywa się z rokiem obrotowym. W ostatnim czasie na ten temat wypowiedział się SN.
Uchwała SN z 24 listopada 2016 r. (III CZP 72/16)
Problematyka kadencji i mandatu członka rady nadzorczej spółki akcyjnej uregulowana jest w art. 369 i 386 Kodeksu spółek handlowych.
Należy wyraźnie rozróżnić pojęcia „kadencji” i „mandatu”. Oba terminy odnoszą się do zagadnienia członkostwa w radzie nadzorczej spółki akcyjnej, mają jednak odmienne znaczenia. Zgodnie z art. 369 § 1 w zw. z art. 386 § 2 k.s.h. kadencja oznacza okres sprawowania funkcji przez członka rady nadzorczej. Mandat – jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 10 listopada 2006 r. (I CSK 246/06) – jest natomiast „uprawnieniem do sprawowania funkcji piastuna organu osoby prawnej”.
Kadencyjność organów
Z przepisów jasno wynika, że ustawodawca przyjął model kadencyjności organów w spółce akcyjnej. Długość trwania kadencji członka rady nadzorczej nie może przekraczać pięciu lat. Należy jednak dodać, że na podstawie art. 369 § 1 k.s.h. możliwe jest wielokrotne powoływanie tej samej osoby do organu nadzorującego na kolejne, najwyżej pięcioletnie kadencje, pod warunkiem, że każde kolejne powołanie następuje nie wcześniej niż na rok przed upływem dotychczasowej kadencji.
Co więcej, jak stwierdza SN w uchwale III CZP 72/16, kadencję członka rady nadzorczej spółki akcyjnej powinno się oznaczyć w latach obrotowych bądź kalendarzowych. W razie nieustalenia okresu sprawowania funkcji przyjmuje się, że wówczas kadencja będzie wynosić pięć lat (co, jak wskazano powyżej, stanowi maksymalną długość kadencji).
Wygaśnięcie mandatu
Zgodnie z art. 369 § 4 k.s.h. w zw. z art. 386 § 2 k.s.h. mandat członka rady nadzorczej spółki akcyjnej wygasa „najpóźniej z dniem odbycia walnego zgromadzenia zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za ostatni pełny rok obrotowy pełnienia funkcji”.
Do wcześniejszego wygaśnięcia mandatu może dojść w przypadku śmierci członka, jego rezygnacji bądź też odwołania go z rady nadzorczej, o czym stanowi art. 369 § 5 w zw. z art. 386 § 2 k.s.h. Należy podkreślić, że nie jest to wyliczenie enumeratywne, jako że w innych przepisach (także pozakodeksowych) można znaleźć dalsze przyczyny wcześniejszego wygaśnięcia mandatu, takie jak na przykład utrata pełnej zdolności do czynności prawnych przez członka organu (art. 18 § 1 k.s.h.) czy skazanie go prawomocnym wyrokiem za określone przestępstwa (art. 18 § 2 k.s.h.).
Jeżeli nie zajdą przesłanki szczególne, między innymi takie jak wymienione powyżej, to mandat członka rady nadzorczej spółki akcyjnej wygaśnie w związku z upływem kadencji, czyli z dniem odbycia walnego zgromadzenia zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za ostatni pełny rok obrotowy pełnienia funkcji.
Wygaśnięcie mandatu w związku z upływem kadencji
Kwestia wygaśnięcia mandatu w związku z upływem kadencji budzi pewne wątpliwości. Czy na przykład, aby do tego doszło, wystarczy, że odbędzie się walne zgromadzenie zatwierdzające sprawozdanie finansowe za ostatni pełny rok obrotowy pełnienia funkcji, czy też niezbędne jest powzięcie na nim pozytywnej uchwały w przedmiocie zatwierdzenia tego sprawozdania?
Zagadnienie to było między innymi przedmiotem zainteresowania Sądu Najwyższego w wyroku z 13 maja 2010 r. (IV CSK 531/09). Jakkolwiek SN ostatecznie nie opowiedział się w nim za żadnym ze wskazanych rozwiązań, niemniej stwierdził, że przeważającym w judykaturze i w doktrynie stanowiskiem jest to, zgodnie z którym art. 369 § 4 k.s.h. wymaga podjęcia pozytywnej uchwały zatwierdzającej sprawozdanie finansowe.
Kolejnym problemem przy wykładni art. 369 § 4 k.s.h. może być również określenie dokładnej chwili, z którą mandat członka rady nadzorczej spółki akcyjnej wygasa. Przywołany już wcześniej przepis stanowi wszak, że miałoby to być „z dniem odbycia walnego zgromadzenia”. Niektórzy komentatorzy podnoszą jednak argumenty za interpretacją celowościową omawianej regulacji, zgodnie z którą mandat miałby wygasać już z momentem podjęcia uchwały zatwierdzającej sprawozdanie finansowe.
Ostatni pełny rok obrotowy pełnienia funkcji
Najbardziej kontrowersyjnym aspektem dotyczącym wygaśnięcia mandatu w związku z upływem kadencji jest ustalenie, jak w praktyce należy rozumieć wyrażenie „ostatni pełny rok obrotowy pełnienia funkcji”. Odnosi się to zwłaszcza do przypadku, gdy kadencja członka rady nadzorczej nie pokrywa się z rokiem obrotowym.
Trzeba tu jeszcze raz zwrócić uwagę na różnicę między pojęciami „kadencji” i „mandatu” oraz podkreślić, że chwila wygaśnięcia mandatu nie jest tożsama z upływem kadencji. W razie spełnienia się przesłanek szczególnych mandat może wygasnąć przed upływem kadencji. Gdy przesłanki te jednak nie zajdą, wówczas ma miejsce sytuacja, w której kadencja danego członka upływa, a mandat wciąż mu przysługuje. Wynika z tego, że upływ kadencji członka rady nadzorczej spółki akcyjnej nie skutkuje automatycznym wygaśnięciem jego mandatu.
Nie wszyscy jednak zgadzają się z niniejszą teorią. Na przestrzeni lat w doktrynie pojawiło się bowiem kilka koncepcji dotyczących określenia momentu wygaśnięcia mandatu w związku z upływem kadencji. Niektóre z nich zakładają skrócenie mandatu, inne mówią o tożsamości czasowej wygaśnięcia mandatu i upływu kadencji, kolejne wreszcie opierają się na założeniu o wydłużeniu mandatu.
W omawianej uchwale SN odniósł się do powyższych poglądów i opowiedział się za koncepcją prolongacyjną wygaśnięcia mandatu członka rady nadzorczej spółki akcyjnej w związku z upływem kadencji. Sąd Najwyższy uznał, że ostatnim pełnym rokiem obrotowym pełnienia funkcji jest ostatni rok obrotowy, który rozpoczął się w trakcie trwania kadencji członka organu.
Prześledźmy to na przykładzie. Jeżeli członek rady nadzorczej spółki akcyjnej został powołany 14 maja 2014 r. na dwuletnią kadencję, to jego kadencja upłynęła 14 maja 2016 r. Jeśli nie doszło do wcześniejszego wygaśnięcia mandatu z przyczyn wskazanych w art. 369 § 5 k.s.h. albo w innych przepisach, a rok obrotowy w tej spółce pokrywa się z rokiem kalendarzowym, mandat tego członka wygaśnie z dniem odbycia walnego zgromadzenia zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za ostatni pełny rok obrotowy pełnienia funkcji, czyli za rok 2016. Ten rok był bowiem ostatnim rokiem obrotowym, który rozpoczął się podczas kadencji członka rady nadzorczej spółki akcyjnej. Najpóźniej jego mandat wygaśnie zatem 30 czerwca 2017 r. (przy założeniu, że walne zgromadzenie odbędzie się w ustawowym terminie, czyli w ciągu sześciu miesięcy od końca roku obrotowego). Należy tu podkreślić, że do wygaśnięcia mandatu w niniejszym przykładzie nie mogłoby dojść z dniem odbycia walnego zgromadzenia zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za 2015 r., czyli w pierwszej połowie 2016 r., nawet jeśli zgromadzenie odbyłoby się już po 14 maja 2016 r.
Jak argumentował SN, takie podejście podyktowane jest wykładnią celowościową i funkcjonalną art. 369 § 4 w zw. z art. 386 § 2 k.s.h. Przyjęte rozwiązanie ma umożliwić zachowanie ciągłości realizowania zadań przez radę nadzorczą oraz pozwolić walnemu zgromadzeniu na przeprowadzenie oceny prawidłowości wykonania obowiązków przez członków rady nadzorczej w trakcie całej kadencji.
Podsumowanie
Omawiana uchwała Sądu Najwyższego wyjaśnia wątpliwości związane z ustaleniem momentu wygaśnięcia mandatu członka rady nadzorczej spółki akcyjnej w związku z upływem kadencji. Ze względu na niejednoznaczne brzmienie przepisów regulujących tę materię oraz z powodu wielości poglądów w tej sprawie była ona niezwykle pożądana.
Na koniec należy dodać, że choć uchwała SN bezpośrednio dotyczy kadencji i mandatu członka rady nadzorczej spółki akcyjnej, zaprezentowany w niej sposób określania ostatniego pełnego roku obrotowego pełnienia funkcji może mieć także zastosowanie do członków zarządu tej spółki oraz do członków organów spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
Julia Dolna, praktyka transakcji i prawa korporacyjnego kancelarii Wardyński i Wspólnicy
